Pojęcie zdrowia człowieka nie jest jednoznacznie definiowane. W potocznym rozumieniu kojarzone jest z brakiem chorób i zaburzeń. Według Światowej Organizacji Zdrowia, zdrowie to nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz również dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny (WHO, 1948). W aspekcie zdrowia psychicznego WHO mówi, że jest to dobrostan, w którym człowiek korzysta ze swojego potencjału, radzi sobie z różnorodnymi wyzwaniami życiowymi, potrafi pracować w sposób produktywny oraz uczestniczyć w życiu społecznym. Ujęcie to wykracza poza stwierdzenie, że brak zaburzenia psychicznego oznacza zdrowie psychiczne, ponieważ osoby dotknięte trudnościami natury psychologicznej również mogą prowadzić satysfakcjonujące życie. Powyższe propozycje warto uzupełnić o spostrzeżenia profesor Haliny Sęk, która mówi, że zdrowie jest procesem, jest wykorzystywaniem potencjałów biologicznych, psychologicznych i społecznych do sprostania zewnętrznym i wewnętrznym wymaganiom oraz osiągania indywidualnych i społecznych celów bez chronicznego zaburzenia dynamicznej równowagi.
Podsumowując zdrowie ogólne oraz zdrowie psychiczne mają charakter dynamiczny i zmienny oraz są elementami istotnymi dla dobrego funkcjonowania i spełnionego życia.

Do czynników wspierających zdrowie zaliczamy:

  • Codzienne praktyki zdrowotne – dbanie o higienę psychiczną i aktywność fizyczną.
  • Działania profilaktyczne – przeprowadzanie okresowych badań kontrolnych.
  • Unikanie substancji szkodliwych – niskie spożycie alkoholu, unikanie narkotyków, tytoniu.
  • Unikanie zagrożeń środowiskowych – zakładanie odzieży odpowiedniej do pory roku.
  • Praktyki zabezpieczające zdrowie – zgłaszani się na szczepienia ochronne.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia

Nie ulega wątpliwości, że zachowanie zdrowia jest niezwykle ważne, dlatego należy zwrócić uwagę na czynniki, które mogą mu szkodzić.

  • Nadmierny stres – Stres jest odpowiedzią organizmu na aktualne okoliczności, w których należy podjąć działanie np.: nowe zadanie w pracy zlecone przez szefa. W sytuacji stresującej nasze ciało aktywuje wszystkie swoje układy – krwionośny, mięśniowo-szkieletowy, nerwowy, hormonalny itd. Dzięki temu, – między innymi – serce bije szybciej, oddech przyspiesza, zmniejsza się wrażliwość na ból, koncentrujemy uwagę na jednej rzeczy. Ten stan gotowości sprzyja rozwiązywaniu problemów, jednakże nie jest stanem naturalnym dla organizmu. Częste i przedłużającej się trwanie w tej wysokiej mobilizacji obciąża nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Mogą pojawić się takie stany emocjonalne jak: lęk, złość, strach, gniew. W dłuższej perspektywie może to utrudnić nasze funkcjonowanie. Według badań europejskich około 50%-60% utraconych dni roboczych może być spowodowane stresem. Nadmierny stres w pracy prowadzi do chorób sercowo-naczyniowych, depresji oraz dolegliwości mięśniowo-szkieletowych. Więcej na temat stresu w pracy i sposobach radzenia sobie z nim znajduje się na stronie Centralnego Instytutu Pracy (Zagrożenia psychospołeczne; Stres w pracy).
  • Przemoc – Okazjonalne przebywanie lub trwanie w sytuacji lub relacji, w której pojawia się przemoc fizyczna (bicie), psychiczna (poniżanie, szantażowanie) oraz w innych postaciach jest czynnikiem szkodliwym dla zdrowia psychicznego. Lista skutków przemocy jest długa, wśród nich znajdują się między innymi: zagrożenie pojawieniem się choroby psychicznej (np.: depresja, zaburzenia osobowości, PTSD, zaburzenia lękowe, zaburzenia adaptacyjne, uzależnienia, dolegliwości psychosomatyczne), niska samoocena, rozwój biernych mechanizmów radzenia sobie z przemocą, skłonność do działań autodestrukcyjnych, izolacja społeczna, poczucie lojalności wobec sprawcy przemocy, poczucie winy u ofiary, poczucie beznadziejności związane zaniechaniem szukania pomocy. Przebywanie w okolicznościach przemocowych „niszczy” człowieka w wielu aspektach. Należy pilnie zgłosić się do instytucji zapewniających pomoc. Wsparcie otrzymamy w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, Niebieska Linia. Kontakt: 801 120 002. W sytuacjach skrajnych należy zgłosić się na policję, kontakt: 997 lub 112.
  • Uzależnienia – Nadużywanie lub uzależnienia od substancji psychoaktywnych np.: alkohol, narkotyki, to czynnik bardzo szkodliwy dla zdrowia psychicznego. Mechanizmy uzależniania wzmacniają nieadaptacyjne strategie radzenia sobie w życiu, sprzyjają koncentracji życia wokół zażywanej substancji, skutkują degradacją życia na każdym poziomie np.: osobisty, społecznym, rodzinnym. Ponadto należy podkreślić, że rozwój uzależnienia jest procesem bardzo sprytnym, ponieważ towarzyszą mu takie mechanizmy obronne, które zaburzają racjonalną ocenę zagrożenia u osoby uzależnionej. Nadużywanie substancji psychoaktywnych powinno być sygnałem alarmującym dla nas, a rozpoznanie u siebie objawów uzależnienia skłonić do szukania natychmiastowej pomocy.
    Objawy uzależnienia (ICD-10):
    – Silna potrzeba lub przymus spożycia substancji.
    – Trudność w utrzymaniu lub utrata kontroli w zakresie spożywania substancji.
    – Wystąpienie objawów abstynencyjnych po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki substancji.
    – Zwiększenie tolerancji na substancję, potrzeba sięgania po coraz większe dawki.
    – Zaniedbanie innych aktywności życiowych, koncentracja życia wokół spożywania substancji i jej zdobywania.
    – Kontynuowanie spożycia substancji pomimo wyraźnych szkód zdrowotnych.

Pomoc w zakresie uzależnienia można znaleźć między innymi: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Monar.

  • Izolacja, samotność – Samotność, brak odpowiednich kontaktów społecznych są czynnikami sprzyjającymi występowaniu oraz towarzyszącymi trudnościom psychicznym. W skrajnych przypadkach zwiększają gotowość osoby cierpiącej do popełnienia samobójstwa. Trwanie w samotności i izolacji może skutkować zniekształconym obrazem rzeczywistości poprzez błędne myślenie np.: „Skoro jestem sam to nikomu na mnie nie zależy; moje problemy są nie do rozwiązania; nikt nigdy mnie nie kochał; nie ma dla mnie miejsca wśród ludzi; moja przyszłość to katastrofa, nic dobrego mnie nie czeka” itp. W zależności od stopnia izolacji i poczucia osamotnienia należy podjąć odpowiednie kroki i poszukać wsparcia społecznego. Należy stanowczo podkreślić, że istnieją instytucje, gdzie otrzymamy pomoc oraz ludzie, dla których jesteśmy ważni. W sytuacjach skrajnego osamotnienia należy zgłosić się po pomoc specjalisty lub skorzystać z telefonów zaufania więcej przydatnych informacji tutaj.
  • Toksyczne relacje – Utrzymywanie kontaktów z osobami, które zachowują się w sposób krzywdzący dla nas nie sprzyja zdrowiu psychicznemu. Im bardziej toksyczna i bliska jest relacja, tym większe są jej negatywne skutki. Wśród czynników związanych z niewspierającymi kontaktami można wymienić: wykorzystywanie pozycji, wrogość, krytyka i poniżanie, uzależnienie jednej osoby od drugiej pod dowolnym względem, nadmierna kontrola, brak zaspokojenia potrzeb (np.: bliskość, akceptacja, uznanie, szacunek), szantaż emocjonalny itp. Kontynuowanie związku, znajomości z osobami krzywdzącymi, nie spełniającymi naszych potrzeb jest elementem, który znacząco obniża jakość życia. Istnieje bardzo wiele przyczyn, które mogą wiązać się z decyzją trwania w takiej konstelacji relacyjnej. Warto się im przyjrzeć, można omówić je w takcie wizyty u psychologa. Na rynku jest wiele publikacji dotyczących toksycznych związków. Polecamy „Program zmiany sposobu życia. Uwalnianie się z pułapek psychologicznych” Jeffrey Young, Janet Klosko. Lektura zawiera informacje na temat potencjalnych przyczyn dobierania nieodpowiednich osób oraz wykracza daleko poza same związki międzyludzkie, co może okazać się bardzo pomocne dla czytelnika.

Przyjrzeliśmy się pięciu czynnikom szkodliwym dla zdrowia psychicznego, jednakże ich lista jest znacznie obszerniejsza. Powyższe wątki zostały poruszone ze względu na ich stosunkową powszechność. Zachęcamy do sporządzenia własnej listy szkodliwych rzeczy. Można to zrobić w bardzo prosty sposób. Bierzemy kartkę papieru i dzielimy ją na dwie części. W pierwszej części wypisujemy jakie myśli, uczucia, zachowania, osoby wpływają na nas szkodliwie. W drugiej części opiszmy, co możemy z tym zrobić, co możemy zmienić w swoim myśleniu, zachowaniu, otoczeniu, żeby było to korzystne dla zdrowia i samopoczucia. Następnym krokiem może być zmiana jednej, najłatwiejszej rzeczy z listy na taką, która będzie nam służyć.

Czytelników poszukujących inspiracji do zdrowego życia psychicznego zachęcamy do zapoznania się z książką „Niedoskonali, wolni, szczęśliwi. O sztuce dobrego życia” Christophe Andre.

Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020.

npz_logo_rgb

Autor: Michał Stokwisz

Materiały:

Inne artykuły

Komentowanie zablokowane