Terapia schematu jest podejściem łączącym m.in. aspekty terapii poznawczej, behawioralnej, psychodynamicznej i Gestalt. Terapeuta w toku terapii zapoznaje pacjenta (psychoedukacja) z modelem teoretycznym schematów, który z jednej strony jest prosty i zdroworozsądkowy, a z drugiej tłumaczy głębię doświadczanych trudności. Pacjent uczy się lepiej rozumieć siebie i trudności, których doświadcza – dzięki temu odzyskuje kontrolę nad sobą i swoim życiem. Stopniowo uczy się technik, które w nowy, konstruktywny sposób pozwalają mu rozwiązywać dotychczasowe konflikty i problemy [1]. Na poziomie neurobiologii wypracowywane jest wzmocnienie synaptyczne w szlakach połączeń nerwowych tak aby ciało migdałowate pozostawało pod większą kontrolą kory mózgowej[2].

Terapia jest ustrukturalizowana, a postępowanie terapeutyczne aktywne i dyrektywne, wykracza poza sam wgląd po to aby osiągnąć zmianę na poziomie poznawczym (myśli), emocjonalnym (uczucia), interpersonalnym (relacje) i behawioralnym (zachowania). Dla terapii schematów kluczowe jest podejście współczujące i humanistyczne. W toku terapii, terapeuta stosuje „empatyczną konfrontację” oraz „ograniczone powtórne rodzicielstwo”. Są to techniki pełne autentycznego szacunku i troski o drugiego człowieka. Dzięki temu proces konfrontacji i zmiany dla pacjenta staje się łatwiejszy. Terapeuta stosuje również techniki poznawcze (praca z myślami), behawioralne (zmiana zachowań), emocjonalne (techniki doświadczeniowe) oraz buduje korekcyjną (mającą za zadanie korygowanie destrukcyjnych schematów) relację terapeutyczną. Terapeuta jest sojusznikiem pacjenta w walce ze schematami. Kiedy pacjent powtarza dysfunkcyjne wzorce oparte na swoich schematach, terapeuta empatycznie konfrontuje go z powodem, dla którego dobrze byłoby je zmienić. Ograniczone powtórne rodzicielstwo pozwala terapeucie częściowo i symbolicznie zaspokoić te potrzeby pacjenta, które pozostały niezaspokojone w dzieciństwie [3].

Terapia schematu to system terapii opracowany dla pacjentów z chronicznymi, intensywnymi zaburzeniami psychologicznymi, które dotychczas uważano za trudne do wyleczenia. Badania potwierdzają skuteczność tej metody w leczeniu pacjentów z zaburzeniami osobowości[4]. Podejście to udowodniło swoją skuteczność w leczeniu chronicznej depresji, niepokoju, zaburzeń odżywiania i problemów relacyjnych, okazało się również skuteczne w pracy ze sprawcami przestępstw oraz w zapobieganiu łamania abstynencji u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych [5]. Terapię schematu (jeśli są medyczne wskazania) można łączyć z farmakoterapią.

Terapia schematów może być krótko, średnio i długoterminowa, w zależności od potrzeb. Kładzie ona duży nacisk na wczesne doświadczenia pacjenta, które leżą u podłoża powstania schematów. Schematy powstają wskutek niezaspokojenia podstawowych potrzeb w dzieciństwie, poniżej podano przykłady.

1. Wyobraźmy sobie, że rodzina pochodzenia była nieprzewidywalna, wybuchowa, stosująca przemoc. Panował w niej dystans, chłód emocjonalny, wycofanie. Dziecko narażone było na odrzucenie lub porzucenie. Niezaspokojone pozostają wtedy u dziecka potrzeby: bezpiecznej więzi, stabilności, troski, empatii, akceptacji, kontaktu, szacunku.

Na bazie niezaspokojonych potrzeb/ urazów w tym obszarze powstają schematy:

  • opuszczenie/ niestabilność więzi,
  • nieufność/ skrzywdzenie,
  • deprywacja emocjonalna,
  • wadliwość/ wstyd,
  • izolacja społeczna/ wyobcowanie.

2. Kiedy rodzina pochodzenia jest nadopiekuńcza, uwikłana emocjonalnie, podważa kompetencje dziecka i nie wspiera go w samodzielnym funkcjonowaniu niezaspokojone są potrzeby autonomii, kompetencji i tożsamości.

Na bazie niezaspokojonych potrzeb/ urazów w tym obszarze powstają schematy:

  • zależność/ niekompetencja,
  • podatność na zranienie lub zachorowanie,
  • uwikłanie emocjonalne,
  • porażka.

3. Gdy rodzina pochodzenia kocha i akceptuje jedynie warunkowo dziecko, a potrzeby, aspiracje i pragnienia rodziców są ważniejsze niż potrzeby dziecka, niezaspokojona pozostaje potrzeba poczucia własnej wartości, otwartego wyrażania uczuć, myśli, pragnień oraz samorealizacji.

Na bazie niezaspokojonych potrzeb/ urazów w tym obszarze powstają schematy:

  • podporządkowania się,
  • samopoświęcenia,
  • poszukiwania akceptacji i uznania.

4. Kiedy rodzina pochodzenia jest ponura, zamartwiająca się, wymagająca, nadmiernie karząca i krytykująca dziecko, ceniąca osiągnięcia i obowiązki, dewaluująca przyjemność, relaks i okazywanie emocji, dziecko (w takiej rodzinie) nie ma szans zaspokoić naturalnej potrzeby autoekspresji, przyjemności, zabawy i spontaniczności.

Na bazie niezaspokojonych potrzeb/ urazów w tym obszarze powstają schematy:

  • negatywizm/ pesymizm,
  • zahamowanie emocjonalne,
  • nadmierne wymagania/ nadmierny krytycyzm,
  • bezwzględna surowość.

5. Gdy rodzina pochodzenia jest nadmiernie pobłażliwa lub niezainteresowana dzieckiem, gdy brakuje w niej zdrowej dyscypliny i poczucia odpowiedzialności dziecko ma niezaspokojoną potrzebę zdrowych granic i samokontroli.

Na bazie niezaspokojonych potrzeb/ urazów w tym obszarze powstają schematy:

  • roszczeniowość/ wielkościowość,
  • niedostateczna samokontrola i samodyscyplina[6].

Schemat jest spójnym sposobem rozumienia (zbiorem przekonań) siebie, ludzi i świata, wypracowanym w oparciu o wczesne doświadczenia. Schemat jest pewnego rodzaju „drogą na skróty” w interpretowaniu aktualnych wydarzeń. Stąd nierzadko schemat jakby zamyka człowieka w określonych wzorcach funkcjonowania. Wczesne nieadaptacyjne schematy dążą do przetrwania z powodu ludzkiego pragnienia spójności i choć schemat powoduje cierpienie, to jednocześnie daje paradoksalne poczucie swojskości, tożsamości (poczucie bezpieczeństwa). Kiedy człowiek wchodzi w takie wydarzenia, bądź relacje, które uruchamiają schemat, postępuje nieadaptacyjnie, stąd schemat utrzymuje się wraz z poczuciem, że pewne motywy w życiu człowieka stale się powtarzają (np. ciągle jestem samotny, inni mnie nie rozumieją, inni stale mnie odrzucają, oszukują itp.).

Z psychologicznego punktu widzenia człowiek jest zdrowy jeśli potrafi zaspakajać swoje podstawowe potrzeby w sposób adaptacyjny. Celem terapii jest więc nauka adaptacyjnych sposobów zaspakajania podstawowych potrzeb. Schematy nie znikają całkowicie podczas terapii, niemniej jednak uruchamiają się rzadziej i trwają krócej. Człowiek jest w stanie wybierać zdrowsze sposoby radzenia sobie ze schematem[7].

Terapia schematu znalazła także zastosowanie w terapii par. Na to co dzieje się w relacji patrzymy wtedy z perspektywy potrzeb partnerów, ich schematów i nieadaptacyjnych stylów radzenia sobie. Analizując cykl wzajemnego uruchamiania się schematów zyskujemy nową optykę konfliktu, a zarazem płaszczyznę do pracy. Terapeuta schematu ma za zadanie pokazać parze, że problemem w ich związku są wzajemne schematy, które nie pozwalają na zaspokojenie podstawowych potrzeb, a nie partner (jako taki). Tym samym przy zjednoczeniu wysiłków, para może pracować nad przełamywaniem schematów, tak aby bliskość była możliwa. W tym podejściu terapeutycznym nietypowe jest to, że w procesie terapeutycznym (u jednego terapeuty), w tym samym czasie może być zarówno para, jak i każde z partnerów z osobna. Ma to szczególnie zastosowanie w przypadku osób o silnych, destrukcyjnych schematach – sesje indywidualne są wtedy niezbędne aby osoba (partner) poradziła sobie z własnymi schematami. Kiedy jednostka zyskuje większy wgląd i kontrolę nad własnymi schematami praca z partnerem (na wspólnych sesjach) staje się efektywniejsza[8]. Skuteczność terapii schematu dla par potwierdzają badania [9].

Ewa Cwalina – psycholog, psychoterapeuta poznawczo – behawioralny, prowadzi prywatną praktykę psychologiczną: www.ewacwalina.pl

 


[1] Young J. E. Klosko J. S. Weishaar M. E. (2013). Terapia Schematów. Przewodnik praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Sopot.

[2] LeDoux J. (2000). Mózg emocjonalny. Tajemnicze podstawy życia emocjonalnego. Media Rodzina. Poznań.

[3] Young J. E. Klosko J. S. Weishaar M. E., op. cit.,

[4] Giesen – Bloo J. Van Dyck R. Spinhoven P. Van Tilburg W. Dirksen C. Van Asselt T. Kremers I. Nadort M. Arntz A. Outpatient psychotherapy for borderline personality disorder. Randomized trial of schema – focused therapy vs transference – focused psychotherapy. Arch. Gen. Psychiatry 2006; 63: 649 – 658.

[5] Rahimian S. Ghaffary T. (2014) Schema therapy as a treatment for chronic disorders. Indian J.Sci.Res. 4 (3): 437-446

[6] Young J. E. Klosko J. S. Weishaar M. E., op. cit.,

[7] Young J. E. Klosko J. S. (2012). Program zmiany sposobu życia. Uwalnianie się z pułapek psychologicznych. Wydawnicto Zielone Drzewo. Instytut Psychologii Zdrowia PTP. Warszawa.

[8] Rafaeli E. Bernstein D. P. Young J. (2011). Psychoterapia skoncentrowana na schematach. Wydawnictwo Zielone Drzewo. Instytut Psychologii Zdrowia PTP. Warszawa.

[9] Panahifar S. Taghizade M. Mahdavi A. Salehi S. Esfandyari H. Effectiveness of Schema-Focused Couple Therapy to Reduce Marital Relations Conflict Applicant for Divorce.Switzerland Research Park Journal. 2014;Vol. 103, No. 1: 453 – 462.

Komentowanie zablokowane